Αντί καλωσορίσματος προς τους Έλληνες (και μη) που μετακομίζουν τώρα στην Ολλανδία.

Ήρθατε στην Ολλανδία για να σπουδάσετε, να εργαστείτε ή να αναζητήσετε εργασία, προσωρινά ή για μεγαλύτερο διάστημα. Ίσως επιλέξατε –ή αναγκαστήκατε– να φύγετε από την Ελλάδα λόγω της οικονομικής κρίσης. Με αυτό το κείμενο, επιθυμούμε, ως πολιτική συλλογικότητα Ελλήνων που ζουν στην Ολλανδία εδώ και κάποια χρόνια, να συμβάλουμε με τον τρόπο που θεωρούμε χρήσιμο στην καλύτερη παραμονή σας στη χώρα.

Υπάρχει πλήθος ιστοσελίδων στις οποίες μπορείτε να βρείτε οδηγίες και συμβουλές σχετικά με τα πρακτικά ζητήματα που θα αντιμετωπίσετε τον πρώτο καιρό στην Ολλανδία (βλ. ορισμένες από αυτές στην ενότητα 5). Αυτό το κείμενο δεν φιλοδοξεί να αποτελέσει ακόμη έναν πρακτικό οδηγό, αλλά να προτείνει μια οπτική γωνία από την οποία μπορείτε να δείτε τη θέση σας ως μετανάστης ή expat.

Πιστεύουμε ότι, ανεξάρτητα από τους λόγους που σας έπεισαν να έρθετε στην Ολλανδία, θα πρέπει να θεωρήσετε τον εαυτό σας ως ενεργό πολίτη με δικαιώματα και όχι μόνο υποχρεώσεις. Η εργασία, οι σπουδές, η διαμονή και η αναζήτηση εργασίας στην Ολλανδία διέπονται από νόμους και κανονισμούς οι οποίοι έχουν προκύψει μετά από πολυετείς κοινωνικές διεκδικήσεις και διαπραγματεύσεις (κυρίως στο παρελθόν). Δεν θα πρέπει να αντιληφθείτε τον εαυτό σας σαν «gastarbeider» και μη θεωρήσετε ότι σας κάνουν χάρη που σας προσφέρουν μια θέση εργασίας ή σας αποδέχονται σε κάποιο πρόγραμμα σπουδών. Ως εργαζόμενοι, προσφέρετε την εργασία και τις γνώσεις σας σε μια οικονομία που εξαρτάται έντονα από την παραγωγικότητα της εργασίας και, κατά συνέπεια, επιδιώκει την προσέλκυση ειδικευμένου εργατικού δυναμικού και ανειδίκευτου σε ορισμένους τομείς από άλλες χώρες. Ως φοιτητές, προσφέρετε όχι μόνο χρήματα αλλά και γόητρο στην ανώτατη εκπαίδευση της χώρας, για την οποία η προσέλκυση φοιτητών από το εξωτερικό αποτελεί επίσης υψηλή προτεραιότητα.

Πιστεύουμε, επίσης, ότι η συλλογική αντιμετώπιση των ζητημάτων –ή των προβλημάτων– που ανακύπτουν κατά καιρούς, είναι ο καλύτερος τρόπος για την αποτελεσματικότερη επίλυσή τους αλλά και την ομαλότερη ένταξη καθενός από εμάς στην ολλανδική κοινωνία. Γι’ αυτό, είναι πολύ σημαντικό να μην περιοριστείτε στον εαυτό σας ή σε έναν μικρό κύκλο ανθρώπων και να μην μονοπωλήσει η δουλειά σας το ενδιαφέρον σας. Μιλήστε με τους συναδέλφους ή τους συμφοιτητές σας και διεκδικήστε μαζί τα δικαιώματά σας αν κρίνετε ότι αυτά απειλούνται. Σε αντίθεση με την Ελλάδα των μνημονίων, όπου ο καλύτερος εργαζόμενος είναι αυτός που λέει «ναι σε όλα», στην Ολλανδία, η προσεκτική διαπραγμάτευση ακόμη και σε ατομικό επίπεδο, μπορεί να προσληφθεί θετικά.

Ας δούμε ορισμένα ζητήματα πιο αναλυτικά:

1. ΕΓΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΚΑΙ ΔΙΑΜΟΝΗ ΣΤΗΝ ΟΛΛΑΝΔΙΑ

1α. Δικαιώματα και υποχρεώσεις

Η εγκατάσταση στην Ολλανδία είναι ελεύθερη για τους Έλληνες πολίτες. Ακόμη και αν δεν εργάζεστε ή δεν σπουδάζετε, έχετε το δικαίωμα να παραμείνετε ελεύθερα στη χώρα για μερικούς μήνες. Αν εργάζεστε ή σπουδάζετε, μπορείτε να παραμείνετε όσο καιρό επιθυμείτε. Στη δεύτερη περίπτωση, είστε υποχρεωμένοι να εγγραφείτε στον δήμο όπου διαμένετε, προσκομίζοντας την ταυτότητα ή το διαβατήριό σας, πιστοποιητικό διαμονής (π.χ. ενοικιαστήριο) και πιστοποιητικό γέννησης. Σε πολλούς δήμους το πιστοποιητικό γέννησης δεν είναι υποχρεωτικό. Προσοχή: Σύμφωνα με τους κανονισμούς της Ευρωπαϊκής Ένωσης, δεν απαιτείται η έκδοση άδειας παραμονής (verblijfsvergunning). Επίσης, δεν είστε υποχρεωμένοι να υπογράψετε έγγραφο το οποίο δεν προβλέπεται από τη νομοθεσία της Ε.Ε. Τέλος, σε αντίθεση με ό,τι πιθανώς ακούσετε, δεν είστε υποχρεωμένοι να δηλωθείτε στο Γραφείο Μετανάστευσης (IND). Κάτι τέτοιο δεν είναι σύννομο με την ευρωπαϊκή νομοθεσία. Διαβάστε τη σχετική κοινοτική οδηγία εδώ:

http://eur-lex.europa.eu/LexUriServ/LexUriServ.do?uri=OJ:L:2004:158:0077:0123:el:PDF

Αν ολοκληρώσατε τις σπουδές σας ή το συμβόλαιο εργασίας σας δεν ανανεωθεί, ΔΕΝ είστε υποχρεωμένοι να εγκαταλείψετε τη χώρα. Αντίθετα, σύμφωνα με την κοινοτική νομοθεσία, μπορείτε να παραμείνετε, αν έχετε ασφάλεια υγείας και επαρκείς οικονομικούς πόρους ώστε να μην επιβαρύνετε το κοινωνικό κράτος της χώρας. Αν ο φορέας ασφάλισής σας είναι άλλης χώρας, ενημερωθείτε από αυτόν αν καλύπτει δαπάνες υγειονομικής περίθαλψης στο εξωτερικό και για πόσο χρόνο. Αν λαμβάνετε κάποιο επίδομα από την Ελλάδα ή από άλλη χώρα της Ε.Ε., μπορείτε να συνεχίσετε να το λαμβάνετε, καθώς η κοινοτική νομοθεσία ορίζει ότι η χώρα διαμονής δεν αποτελεί προϋπόθεση για τη λήψη επιδομάτων. Διαβάστε τη σχετική κοινοτική οδηγία εδώ:

http://eur-lex.europa.eu/LexUriServ/LexUriServ.do?uri=CONSLEG:2004R0883:20130108:EL:HTML

Μετά από κάποια χρόνια διαρκούς παραμονής (πέντε ή σε ορισμένες περιπτώσεις τρία), κατοχυρώνετε δικαίωμα μόνιμης παραμονής στη χώρα, ανεξάρτητα από το αν εργάζεστε ή σπουδάζετε.

1β. Κατοικία

Η αναζήτηση κατοικίας στην Ολλανδία μπορεί να είναι δύσκολη, καθώς ειδικά στις μεγάλες πόλεις υπάρχει έλλειψη. Είτε βρείτε σπίτι μέσω του πανεπιστημίου/εργοδότη σας είτε μόνοι σας, θα πρέπει να προσέξετε ιδιαίτερα τους όρους ενοικίασης. Δεν είναι λίγοι οι ιδιοκτήτες που επιχειρούν να κερδοσκοπήσουν, συχνά παραβιάζοντας την ισχύουσα νομοθεσία. Γι’ αυτό θεωρούμε χρήσιμο να σας ενημερώσουμε σχετικά:

Στην Ολλανδία υπάρχουν δύο αγορές ακινήτων: Η «προστατευμένη» αγορά των κοινωνικών κατοικιών, στην οποία έχουν πρόσβαση όσοι έχουν σχετικά χαμηλό εισόδημα (σημερινό όριο: 33.000 ευρώ μεικτά τον χρόνο) και η ελεύθερη αγορά.

Όσον αφορά την προστατευόμενη αγορά, αν σκοπεύετε να παραμείνετε στη χώρα πολλά χρόνια και ανταποκρίνεστε στο εισοδηματικό όριο, αξίζει να εγγραφείτε στη λίστα του δήμου σας παρά το γεγονός ότι, ειδικά στις μεγάλες πόλεις, η λίστα αυτή είναι μεγάλη. Διαβάστε σχετικά εδώ:

http://www.rijksoverheid.nl/onderwerpen/huurwoning/vraag-en-antwoord/wat-is-een-sociale-huurwoning-en-wanneer-kom-ik-daarvoor-in-aanmerking.html

Αλλά και στην ελεύθερη αγορά τα ενοίκια υπακούουν σε όρια, ανάλογα με την τοποθεσία και την κατάσταση της κατοικίας. Τα όρια αυτά παραβιάζονται συστηματικά από τους ιδιοκτήτες. Αν θεωρείτε το ενοίκιο που πληρώνετε υψηλό, μπορείτε να ζητήσετε τη μεσολάβηση του Huurcommissie: www.huurcommissie.nl. Επίσης, σε κανονισμούς υπόκεινται και οι όροι ενοικίασης. Για παράδειγμα, ο ιδιοκτήτης δεν μπορεί να σας διώξει όποτε το επιθυμεί, ακόμη και αν κάτι τέτοιο αναφέρεται στο συμβόλαιό σας. Γενικά, όσο μεγαλύτερο είναι το διάστημα διαμονής σας σε ένα σπίτι, τόσο περισσότερα δικαιώματα αποκτάτε. Για περισσότερες πληροφορίες, διαβάστε εδώ: www.huurders.info/?id=288

Οι καταλήψεις κατοικιών απαγορεύονται πλέον στην Ολλανδία. Εντούτοις, μια ομάδα ανθρώπων εξακολουθεί να ζει σε καταλήψεις. Πολλές από τις εναπομείνασες καταλήψεις έχουν πολιτικοκοινωνική λογική. Για παράδειγμα, υποστηρίζουν τις πρωτοβουλίες αυτοδιαχείρισης στην οικονομία, την τέχνη και την ψυχαγωγία. Για περισσότερες πληροφορίες, διαβαστε εδώ: http://nl.squat.net

2. ΕΡΓΑΣΙΑ ΣΤΗΝ ΟΛΛΑΝΔΙΑ

Σε αντίθεση με την εργασιακή ζούγκλα της σημερινής Ελλάδας, οι εργαζόμενοι στους περισσότερους επαγγελματικούς κλάδους της Ολλανδίας απολαμβάνουν ένα επίπεδο προστασίας. Υπάρχουν φυσικά και κλάδοι στους οποίους η εργατική νομοθεσία παραβιάζεται συστηματικά, όπως ο αγροτικός τομέας και ο τομέας της εστίασης-διασκέδασης. Επίσης, ακόμη και σε κλάδους οι οποίοι θεωρούνται πιο προστατευμένοι, οι εργοδότες βρίσκουν συχνά τρόπους να παρακάμπτουν τη νομοθεσία, για παράδειγμα πληρώνοντας χαμηλότερους μισθούς από τους προβλεπόμενους. Ο μοναδικός δρόμος αντιμετώπισης ενός τέτοιου ενδεχόμενου είναι η καλύτερη δυνατή διαπραγμάτευση – σε ατομικό και, κυρίως, σε συλλογικό επίπεδο.

2α. Αναζητώντας εργασία

Κατά τη διαδικασία αναζήτησης εργασίας, συχνά οι εργοδότες θα σας κάνουν στην αρχή μια οικονομικά ασύμφορη προσφορά. Ίσως μάλιστα ορισμένοι από αυτούς να επιχειρήσουν να αξιοποιήσουν προς αυτή την κατεύθυνση το γεγονός ότι προερχόμαστε από χώρα της νότιας Ευρώπης. Μην κάνετε το λάθος να συγκρίνετε αυτή την προσφορά με τους μισθούς στην Ελλάδα. Αντίθετα, η σύγκριση θα πρέπει να γίνει με τους μισθούς των συναδέλφων σας στην ίδια ειδικότητα στην Ολλανδία. Κατά πρώτο λόγο, αποδεχόμενοι χαμηλότερο μισθό από τους συναδέλφους σας, συμβάλλετε έμμεσα στη συρρίκνωση των μισθών, πράγμα το οποίο επιδιώκουν πολλοί εργοδότες στην Ολλανδία όπως σε κάθε χώρα. Όμως, οι επιπτώσεις που θα έχει μια τέτοια στάση δεν αφορούν μόνο τους συναδέλφους σας ούτε είναι ορατές μόνο μακροπρόθεσμα. Αν αποδεχτείτε μια χαμηλή προσφορά από τον εργοδότη, θα του δώσετε την εντύπωση ότι ψάχνετε μια οποιαδήποτε δουλειά. Όμως, ο εργοδότης ζητάει κάποιον που να ενδιαφέρεται ειδικά για τη συγκεκριμένη δουλειά και να είναι κατάλληλος γι’ αυτήν.

Για όλους τους παραπάνω λόγους, προσπαθήστε να εκτιμήσετε σωστά την κατάσταση, ενημερωθείτε καταλλήλως και κάντε στον εργοδότη μια λογική αντιπρόταση. Αυτό θα σας ωφελήσει οικονομικά, αλλά και θα ενισχύσει το επαγγελματικό προφίλ σας στα μάτια του εργοδότη. Να έχετε υπ’ όψιν σας ότι αυτό θα έκανε και ο «μέσος» Ολλανδός εργαζόμενος.

2β. Ως εργαζόμενοι

Ως εργαζόμενοι, μην αποδέχεστε αδιαμαρτύρητα κάθε δυσμενή μεταβολή που ίσως επιχειρήσει ο εργοδότης σας. Η οικονομική κρίση χτυπάει και την Ολλανδία. Οι απολύσεις αυξάνονται, οι εργοδότες επιχειρούν να μειώσουν τους μισθούς και να εντατικοποιήσουν την εργασία. Είναι απαραίτητο να γνωρίζετε ότι ως εργαζόμενοι στην Ολλανδία έχετε σημαντικά δικαιώματα. Αναζητήστε αν υπάρχει συλλογική σύμβαση στον κλάδο σας και τυχόν συμφωνίες που έχει συνάψει με τον εργοδότη σας το εργασιακό συμβούλιο της εταιρείας σας (βλ. σχετικά παρακάτω). Επίσης, ενημερωθείτε για τους ισχύοντες εργασιακούς νόμους και για τυχόν αλλαγές τους. Πολύ συχνά οι εργοδότες στην Ολλανδία δεν αρνούνται να ικανοποιήσουν ακόμη και ατομικά αιτήματα των εργαζομένων, όταν τα τεκμηριώνουν επαρκώς.

Σε αντίθεση με τους εργοδότες, δεν επιθυμείτε να επικρατήσουν και στην Ολλανδία οι εργασιακές συνθήκες που επικρατούν στην Ελλάδα. Γι’ αυτό, μην μένετε αμέτοχοι στα κοινά. Στην Ολλανδία υπάρχει ισχυρό συνδικαλιστικό κίνημα, το οποίο δυστυχώς είναι αφανές στον εκάστοτε εργασιακό χώρο. Τα συνδικάτα είναι ανοιχτά σε όλους, ακόμη και αν η επαφή μαζί τους είναι συχνά δύσκολη. Κατά την άποψή μας, είναι σημαντικό να βρείτε το σωματείο στο οποίο ανήκετε –με βάση την επαγγελματική ιδιότητά σας– και να γίνετε ενεργά μέλη του. Η γλώσσα ίσως αποτελεί ένα εμπόδιο, σίγουρα όμως όχι ανυπέρβλητο. Μάλιστα, είναι γεγονός ότι η παρουσία εργαζομένων από άλλες χώρες σε ορισμένα σωματεία έχει συμβάλει αποφασιστικά στην επανεργοποίησή τους και σε σημαντικές νίκες.

2γ. Ολλανδικά σωματεία και συνδικαλιστικές οργανώσεις

Τα μεγαλύτερα και πιο δραστήρια σωματεία είναι τα ακόλουθα:

1. Το FNVBondgenoten για μεγάλο τμήμα του ιδιωτικού τομέα: www.fnvbondgenoten.nl

2. Το ABVAKABOFNV για τον ευρύτερο δημόσιο τομέα και την ανώτατη εκπαίδευση: www.abvakabofnv.nl

Η συμμετοχή στα σωματεία σάς παρέχει επίσης διάφορες δωρεάν υπηρεσίες, όπως βοήθεια στη συμπλήρωση της φορολογικής δήλωσης, νομική υποστήριξη σε εργασιακά ζητήματα κ.λπ. Στους μεγάλους εργασιακούς χώρους υπάρχουν συχνά και τα «εργασιακά συμβούλια» (οndernemingsraad), τα οποία εκλέγονται από τους εργαζομένους και διαπραγματεύονται με τους εργοδότες για διάφορα θέματα που σας αφορούν.

Είναι σημαντικό να συμμετέχετε σε αυτές τις δραστηριότητες με δημιουργικό και συλλογικό πνεύμα. Αλλά και εκτός από τη δραστηριοποίηση στο σωματείο και τον χώρο εργασίας, σας καλούμε να συμμετάσχετε και στους κοινωνικούς αγώνες που λαμβάνουν χώρα στην Ολλανδία.

3. ΣΠΟΥΔΕΣ ΣΤΗΝ ΟΛΛΑΝΔΙΑ

Τα ανώτερα και ανώτατα εκπαιδευτικά ιδρύματα στην Ολλανδία έχουν υψηλό επίπεδο και φήμη. Όμως, τα τελευταία χρόνια, η λογική της ανταποδοτικότητας που έχει επιβάλει μια νέα γενιά διευθυντικών στελεχών από τον ιδιωτικό τομέα, σε συνδυασμό με σημαντικές περικοπές από την ολλανδική κυβέρνηση, έχουν υποβαθμίσει αισθητά το επίπεδο σπουδών. Οι φοιτητές αντιμετωπίζονται σαν «πελάτες» και το διδακτικό προσωπικό σαν «πωλητές». Δεν υπάρχει αμφιβολία, ότι αν χρειαστεί, θα πρέπει να υπερασπιστείτε τα δικαιώματά σας σε προσωπικό επίπεδο. Όμως, σας καλούμε να αντιληφθείτε τη φοιτητική ιδιότητά σας και διαφορετικά:

Τα εκπαιδευτικά ιδρύματα είναι χώροι απελευθερωτικής σκέψης, δημιουργίας και μετάδοσης γνώσης και όχι επιχειρήσεις. Όσο και αν αισθάνεστε «περαστικοί» από τα ολλανδικά εκπαιδευτικά ιδρύματα, η προσωπική συμβολή σας είναι απαραίτητη ώστε να σταματήσει η εμπορευματοποίηση της γνώσης, η αποκοπή της από τον κοινωνικό προβληματισμό και η υποβάθμιση του πανεπιστημίου σε επιχείρηση παραγωγής πτυχιούχων. Γι’ αυτό τον λόγο, σας καλούμε να αντιμετωπίσετε κριτικά το περιεχόμενο και τη διαδικασία των σπουδών σας. Μην αποδέχεστε άκριτα τα ρεύματα σκέψης και τις θεωρίες που διδάσκονται ή τις διαδικασίες που εφαρμόζονται. Από τα ολλανδικά πανεπιστήμια δεν λείπουν οι ομάδες φοιτητών και διδασκόντων που ενθαρρύνουν την κριτική σκέψη και στάση, με ενδιαφέρουσες συζητήσεις και δραστηριότητες. Ορισμένες από τις ομάδες αυτές είναι οι ακόλουθες:

KritischeStudentenAmsterdam: http://kritischestudentenamsterdam.nl
KritischeStudentenUtrecht: http://www.kritischestudenten.nl/
VerontrusteVuer’s: http://verontrust.wordpress.com

4. ΑΝΤΙ ΚΑΤΑΚΛΕΙΔΑΣ

Ως νεοαφιχθέντες φοιτητές ή εργαζόμενοι, είναι πιθανό να συναντήσετε άτομα ή ομάδες που θα προσφερθούν να σας βοηθήσουν στις σπουδές σας ή σε άλλα πρακτικά ζητήματα (π.χ. κατοικία). Σας καλούμε να τα αντιμετωπίσετε κριτικά. Ο λόγος είναι ότι, ορισμένοι Έλληνες (ή Ελληνοολλανδοί) που βρίσκονται μεγάλο διάστημα στη χώρα, προσπαθούν να εκμεταλλευτούν προς ίδιον όφελος το νέο ρεύμα Ελλήνων που έρχεται στην Ολλανδία. Για παράδειγμα, ίσως βρεθείτε αντιμέτωποι με ορισμένους, οι οποίοι θα προσφέρουν υπηρεσίες με σκοπό το κέρδος–θεμιτό αρκεί να μην προβάλλεται ως «φιλική» προσφορά. Επίσης, θα διαπιστώσετε ότι ορισμένοι «σύλλογοι» που θα θελήσουν να σας εκπροσωπήσουν, δεν ακολουθούν δημοκρατικές διαδικασίες. Και ότι, παρότι ισχυρίζονται ότι δεν έχουν πολιτικό περιεχόμενο, πρωταγωνιστικά μέλη τους διατηρούν δεσμούς με τα πολιτικά κόμματα που καταδίκασαν μεγάλο τμήμα της ελληνικής κοινωνίας στην πιο βίαιη φτωχοποίηση της νεότερης ελληνικής ιστορίας. Μάλιστα, θα διαπιστώσετε ότι τα άτομα αυτά χρησιμοποιούν τους εν λόγω συλλόγους για να συνάπτουν σχέσεις με το ολλανδικό και ελληνικό κράτος και ορισμένες εταιρείες. Από καιρό σε καιρό μάλιστα, εμφανίζονται στον ολλανδικό Τύπο ως «εκπρόσωποι» Ελλήνων που ζουν στην Ολλανδία. Επικαλούμενοι τον δήθεν μη πολιτικό χαρακτήρα των συλλόγων, προσπαθούν να κρατήσουν έξω από αυτούς κάθε αμφισβήτηση, είτε των εφαρμοζόμενων πολιτικών σε Ελλάδα και Ολλανδία, είτε του κυρίαρχου πολιτισμού, είτε των μοντέλων ζωής που ενθαρρύνουν το ατομικό συμφέρον έναντι του συλλογικού οφέλους. Αντίθετα, ακολουθούν τη λογική των πολιτικών και προσωπικών εκδουλεύσεων, όπως αυτές με τις οποίες εδώ και χρόνια στήνουν τα παραμάγαζα τους η ΝΔ και το ΠΑΣΟΚ στους χώρους εργασίας, τα πανεπιστήμια κ.λπ. Αυτός ο δρόμος δεν είναι ο δικός μας.

Ένας εναλλακτικός τρόπος ένταξης στην ολλανδική κοινωνία είναι μέσω των δραστηριοτήτων και των εκδηλώσεων που πραγματοποιούνται στα αυτοδιαχειριζόμενα στέκια και τις πολιτικές-κοινωνικές καταλήψεις στέγης. Πολλοί από αυτούς τους χώρους διατηρούν καφέ και εστιατόρια (vegan!), ανταλλακτικά μαγαζιά (freeshops) και οργανώνουν καλλιτεχνικές εκδηλώσεις (μουσικές βραδιές, εκθέσεις, προβολές κ.λπ.). Σημαντικό με τους χώρους αυτούς είναι ότι λειτουργούν αντίθετα με τα επικρατούντα υπερκαταναλωτικά πρότυπα, καθώς και ότι παρέχουν τη δυνατότητα σε όποιον επιθυμεί (κατόπιν συλλογικής απόφασης των μελών τους) να τους χρησιμοποιήσει με χαμηλό κόστος για να υλοποιήσει δικές του ιδέες. Η δυνατότητα αυτή είναι ιδιαίτερα σημαντική στην Ολλανδία, όπου το κόστος μίσθωσης εμπορικών χώρων για πραγματοποίηση εκδηλώσεων, συζητήσεων κ.λπ. είναι συνήθως απαγορευτικό.

5. ΧΡΗΣΙΜΕΣ ΙΣΤΟΣΕΛΙΔΕΣ

Επίλυση διαφορών ανάμεσα στο κράτος και τους πολίτες: www.nationaleombudsman.nl

Δικηγόροι ειδικευμένοι σε ζητήματα μετανάστευσης:

http://www.advocatenspecialist.nl/migratie-vreemdelingenrecht.php

Δωρεάν νομικές συμβουλές:

www.juridischloket.nl

Συμβουλές για επίλυση νομικών διαφορών σε περίπτωση οικονομικής αδυναμίας ανάθεσης σε δικηγόρο:

http://www.rvr.org

Δωρεάν τηλεφωνικές συμβουλές από ιδιωτικό γραφείο νομικών ειδικευμένων σε εργασιακά ζητήματα:

http://www.arbeidsrechter.nl/specialisten-raadplegen

Καλή διαμονή!

REINFORM